Անհատական նախագիծ․ Թարգմանություն

Плане́та՝ небесное тело, вращающееся по орбите вокруг звезды или её остатков, достаточно массивное, чтобы стать округлым под действием собственной гравитации, но недостаточно массивное для начала термоядерной реакции, и сумевшее очистить окрестности своей орбиты от планетезималей.

Планетами греки называли т. н. «блуждающие звёзды». Во многих ранних культурах планеты рассматривались как носители божественного начала или, по крайней мере, статуса божественных эмиссаров. По мере развития науки представления о планетах менялись в немалой степени и благодаря открытию новых объектов и обнаружению различий между ними.

В понимании учёных птолемеевской эпохи планеты вращались вокруг Земли по идеально круглым орбитам. Идея обратного — что на самом деле Земля подобно другим планетам вращается вокруг Солнца — выдвигалась не раз, но лишь в XVII столетии она была обоснована по результатам наблюдений Тихо Браге, полученных ещё до появления первых телескопов, сделанных Галилео Галилеем. Благодаря тщательному анализу данных Иоганн Кеплер обнаружил, что орбиты планет не круглые, а эллиптические. Поскольку инструменты наблюдений улучшались, астрономы установили, что, как и Земля, планеты вращаются вокруг наклонённой к плоскости своей орбиты оси и обладают такими особенностями, свойственными Земле, как смена сезонов. С рассветом космической эры близкие наблюдения позволили обнаружить и на других планетах Солнечной системы вулканическую деятельность, тектонические процессы, ураганы и даже присутствие воды.

Планеты можно поделить на два основных класса: большие, имеющие невысокую плотность планеты-гиганты, и менее крупные землеподобные планеты, имеющие твёрдую поверхность. Согласно определению Международного астрономического союза, в Солнечной системе 8 планет. В порядке удаления от Солнца — четыре землеподобных: Меркурий, Венера, Земля, Марс, затем четыре планеты-гиганта: Юпитер, Сатурн, Уран и Нептун. В Солнечной системе также есть по крайней мере 5 карликовых планет: Плутон (до 2006 года считавшийся девятой планетой), Макемаке, Хаумеа, Эрида и Церера. За исключением Меркурия и Венеры, вокруг всех планет обращается хотя бы по одному спутнику.

Начиная с 1992 года, с открытием сотен планет вокруг других звёзд, названных экзопланетами, стало понятным, что планеты можно обнаружить в Галактике везде, и они имеют много общего с планетами Солнечной системы. В 2006 году Международный астрономический союз дал новое определение планеты, что вызвало как одобрение, так и критику со стороны учёного сообщества, продолжаемую некоторыми учёными до сих пор.

По состоянию на 16 июня 2022 года достоверно подтверждено существование 5098 экзопланет в 3770 планетных системах, из которых в 825 имеется более одной планеты. Размеры известных экзопланет лежат в пределах от размеров планет земной группы до более крупных, чем планеты-гиганты․

Մոլորակը երկնային մարմին է, որը պտտվում է աստղի կամ նրա մնացորդների շուրջը, բավականաչափ զանգված է, որ կլոր դառնա իր սեփական գրավիտացիայի տակ, բայց ոչ այնքան զանգված, որ սկսի ջերմամիջուկային ռեակցիա, և կարողացել է մաքրել իր ուղեծրի շրջակայքը մոլորակային մանրէներից:

Հույները մոլորակները կոչել են այսպես կոչված. «թափառող աստղեր». Շատ վաղ մշակույթներում մոլորակները դիտվում էին որպես աստվածային սկզբունքի կամ առնվազն աստվածային էմիսարների կարգավիճակի կրողներ: Գիտության զարգացմանը զուգընթաց, մոլորակների մասին պատկերացումները մեծ չափով փոխվեցին նոր օբյեկտների հայտնաբերման և նրանց միջև տարբերությունների հայտնաբերման պատճառով։

Պտղոմեոսյան դարաշրջանի գիտնականների ընկալմամբ՝ մոլորակները պտտվում էին Երկրի շուրջը կատարյալ կլոր ուղեծրերով։ Հակառակի գաղափարը, որ իրականում Երկիրը, ինչպես մյուս մոլորակները, պտտվում է Արեգակի շուրջը, առաջ է քաշվել մեկից ավելի անգամ, բայց միայն 17-րդ դարում այն ​​հիմնավորվել է Տիխո Բրահեի դիտարկումների արդյունքներով, որոնք ստացվել են դեռևս նախկինում։ Գալիլեո Գալիլեյի կողմից պատրաստված առաջին աստղադիտակների հայտնվելը: Տվյալների մանրակրկիտ վերլուծության միջոցով Յոհաննես Կեպլերը հայտնաբերել է, որ մոլորակների ուղեծրերը կլոր չեն, այլ էլիպսաձեւ։ Դիտորդական գործիքների կատարելագործման հետ մեկտեղ աստղագետները պարզեցին, որ Երկրի նման մոլորակները պտտվում են առանցքի շուրջը, որը թեքված է դեպի իրենց ուղեծրի հարթությունը և ունեն Երկրին բնորոշ այնպիսի առանձնահատկություններ, ինչպիսիք են եղանակների փոփոխությունը: Տիեզերական դարաշրջանի արշալույսի հետ սերտ դիտարկումները հնարավորություն տվեցին հայտնաբերել հրաբխային ակտիվությունը, տեկտոնական գործընթացները, փոթորիկները և նույնիսկ ջրի առկայությունը Արեգակնային համակարգի այլ մոլորակների վրա:

Մոլորակները կարելի է բաժանել երկու հիմնական դասի՝ խոշոր, ցածր խտության հսկա մոլորակներ և ավելի փոքր, Երկրի նման մոլորակներ՝ ամուր մակերեսով։ Միջազգային աստղագիտական ​​միության սահմանման համաձայն՝ Արեգակնային համակարգում կա 8 մոլորակ։ Արեգակից հեռավորության վրա կան չորս երկրային մոլորակներ՝ Մերկուրի, Վեներա, Երկիր, Մարս, ապա չորս հսկա մոլորակներ՝ Յուպիտեր, Սատուրն, Ուրան և Նեպտուն: Արեգակնային համակարգում կան նաև առնվազն 5 գաճաճ մոլորակներ՝ Պլուտոն (մինչև 2006 թվականը համարվում էր իններորդ մոլորակը), Մակեմակե, Հաումեա, Էրիդա և Ցերերա։ Բացառությամբ Մերկուրիի և Վեներայի, մոլորակներից յուրաքանչյուրն ունի առնվազն մեկ լուսին:

1992 թվականից ի վեր, երբ հայտնաբերվեցին այլ աստղերի շուրջ հարյուրավոր մոլորակներ, որոնք կոչվում են էկզոմոլորակներ, պարզ դարձավ, որ մոլորակները կարելի է գտնել Գալակտիկայում ամենուր, և նրանք շատ ընդհանրություններ ունեն Արեգակնային համակարգի մոլորակների հետ: 2006 թվականին Միջազգային աստղագիտական ​​միությունը տվել է մոլորակի նոր սահմանումը, որն առաջացրել է գիտական ​​հանրության թե՛ հավանությունը, թե՛ քննադատությունը, որը մինչ օրս շարունակվում է որոշ գիտնականների կողմից։

2022 թվականի հունիսի 16-ի դրությամբ 5098 էկզոմոլորակների առկայությունը հավաստիորեն հաստատվել է 3770 մոլորակային համակարգերում, որոնցից 825-ն ունեն մեկից ավելի մոլորակներ։ Հայտնի էկզոմոլորակները տատանվում են երկրային մոլորակներից մինչև հսկա մոլորակների չափերը: